MEMERANDOM.COM –
Kapan Orang Nusantara Pertama Kali Ngopi? Ngopi Dulu Baru Merdeka?
Sopo sing ora ngerti kopi? Sedulur kabeh pasti wis akrab banget karo sing jenenge kopi. Jaman saiki, ngopi wis dadi bagian urip saben dina. Saka angkringan pinggir dalan nganti kafe modern, wong wis podo ngopi kabeh. Rasane pahit, legit, utowo rodo kecut ndadekake suasana dadi luwih gayeng lan santai.
Nanging, sedulur kabeh, ngerti ora nek sejarah kopi ning Nusantara iki dowo banget? Kapan to wong Nusantara iki wiwit ngicipi lan seneng karo kopi? Opo bener nek wong Nusantara iki ngopi dulu baru merdeka? Wah, iki pertanyaan sing menarik lan perlu diudhal bareng-bareng.
Asal-Usul Kopi: Saka Ethiopia Menuju Dunia
Sakdurunge ngomongke Nusantara, awake dewe njupuk cedhak sithik ning sejarah kopi secara global. Kopi kuwi asale saka dataran tinggi Ethiopia, Afrika. Ceritane jare ono penggembala wedhus sing jenenge Kaldi, weruh wedhuse dadi semangat banget bar mangan woh-wohan abang saka wit tertentu. Woh-wohan iki sing banjur dikenal dadi biji kopi.
Saka Ethiopia, kopi nyebar ning Yaman liwat para pedagang. Ning Yaman, kopi banjur dibudidayakan secara luwih intensif lan dadi minuman populer. Wong Arab iki sing pertama kali ngolah kopi kaya sing awake dewe ngerti saiki, yakuwi biji kopi disangrai (digoreng tanpa minyak), dilebur, lan diseduh dadi minuman. Saka Yaman, kopi banjur nyebar ning Timur Tengah, Eropa, lan akhire tekan pojok-pojok dunia.
Kopi Tekan Nusantara: Jaman VOC Lan Tanam Paksa
Lha terus, kapan kopi iki tekan Nusantara? Ceritane mulai pas jaman Landa, utowo jaman Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC). VOC kuwi perusahaan dagang Walanda sing kuat banget ning abad ke-17. Dheweke kepengin nguasai perdagangan rempah-rempah lan komoditas liyane, termasuk kopi.
VOC banjur nyoba nandur kopi ning tanah Jawa. Ning taun kira-kira 1696, bibit kopi Arab (Coffea arabica) digawa saka Malabar, India, menyang Batavia (saiki Jakarta). Bibit iki ditandur ning kebon cedhak Batavia, tepatnya ning daerah sing saiki jenenge Pondok Kopi, Jakarta Timur. Nanging, coba pertama iki gagal mergo banjir.
VOC ora nyerah. Dheweke nyoba maneh nggawa bibit anyar ning taun 1699. Coba kaping pindho iki sukses. Bibit tuwuh apik ning tanah Jawa sing subur. Panen pertama sing lumayan gedhe kedadean ning taun 1700. Saka iku, kopi banjur dadi komoditas penting kanggo VOC.
Sukses iki ndadekake Landa seneng banget. Dheweke banjur ngembangake budidaya kopi ning macem-macem daerah ning Jawa, kaya ning Priangan (Jawa Barat) lan daerah liyane. Tujuane ora liya yaiku kanggo ngirim kopi iki menyang Eropa kanggo didol karo rego sing larang. Kopi Jawa dadi kondhang ning Eropa lan dikenal dadi kopi berkualitas tinggi.
Nanging, seneng-senenge Landa kuwi dadi lara atine wong pribumi. Kanggo ngenukake hasil sing akeh, Landa nindakake sistem sing jenenge Cultuurstelsel utowo Tanam Paksa. Wong pribumi dikongkon nandur tanduran ekspor, termasuk kopi, kanggo kepentingan Landa. Hasil panen kudu diserahke menyang pemerintah kolonial karo rego sing murah, utowo malah tanpa dibayar. Sistem iki ndadekake wong pribumi ngalami kasangsaran lan kemiskinan.
Saka Kebon Kolonial dadi Ombenan Rakyat
Lha, terus kapan wong Nusantara iki mulai iso ngicipi kopi? Awal mulane, kopi kuwi luwih dadi komoditas kanggo diekspor, ora kanggo dikonsumsi dewe. Wong pribumi sing nandur kopi malah ora iso nikmati hasil jerih payahe. Kopi sing biasa dikonsumsi wong pribumi ning jaman iku mungkin mung sisa-sisa utowo biji kualitas rendah sing ora cocok kanggo ekspor.
Nanging, seiring berjalannya waktu, budidaya kopi nyebar ning macem-macem daerah, ora mung Jawa, nanging ugi ning Sumatera, Sulawesi, lan pulau-pulau liyane. Perlahan, kopi mulai dikenal luwih luas dening wong pribumi. Mungkin saka para buruh kebon, pedagang, utowo saka wong sing duwe akses luwih.