MEMERANDOM.COM – Keliling Candi Sambil Bingung: Ini Candi apa Puzzle, Rek?
Sugeng enjing, rek! Opo kabar? Muga-muga podho sehat kabeh yo. (Selamat pagi, rek! Apa kabar? Semoga sehat semua ya). Kali ini aku mau cerita pengalaman sing rodok njlimet tapi yo nyenengke, yaitu pas aku keliling candi. Bukan candi sing cilik, tapi sing lumayan gede, sing pas mbok delok (pas kamu lihat) dari jauh wis ketok (sudah terlihat) megah, tapi pas mbok parani (kamu datangi) kok yo malah nggawe (membuat) bingung. Judule wae wis tak gawe (judulnya saja sudah kubuat) “Keliling Candi Sambil Bingung: Ini Candi apa Puzzle, Rek?” Mergo pancen (karena memang) rasane koyo (rasanya seperti) lagi ngadepi (menghadapi) puzzle raksasa sing kepingan-kepingane buyar nang endi-endi (yang kepingannya buyar di mana-mana).
Pertama teko (pertama datang), impresi ne (impresinya) pancen wow. Bangunan watu (bangunan batu) sing wis tuwo banget, disusun rapi, dhuwur menjulang, bukti kehebatan nenek moyang jaman biyen. Aku mulai mlaku-mlaku (berjalan-jalan), munggah mudhun (naik turun) undhak-undhakan (tangga), ngubengi (mengelilingi) komplek candi sing jembar tenan (luas sekali). Awalnya sih seneng, foto-foto, ngrasakne (merasakan) aura mistis lan sejarah sing krasa kenthel (terasa kental).
Tapi suwe-suwe (lama-lama), kebingungan mulai teko (datang). Lho? Iki kok podho kabeh bentuke? (Lho? Ini kok sama semua bentuknya?). Bukan podho plek (persis), tapi arsitektur dasare (arsitektur dasarnya) mirip. Terus, nang tembok-tembok candi kuwi, akeh banget ukiran, relief-relief sing ruwet (rumit) tenan. Gambare wong-wong, kewan-kewan, wit-witan, adegan-adegan sing aku blas ra ngerti (sama sekali tidak mengerti) maksude opo (maksudnya apa).
Aku mandeg (berhenti) nang ngarepe (di depannya) salah siji relief. Tak delok tenanan (kulihat sungguh-sungguh). Ana gambar wong numpak gajah, nang sandinge (di sampingnya) ana sing lagi perang, terus sebelahnya maneh ana sing lagi sembahyang. Iki cerito opo, Rek? (Ini cerita apa, Rek?). Opo iki dongeng jaman biyen? Opo ajaran agama? Opo malah catatan harian raja? Mbuh lah (entahlah). Kepala langsung mumet (pusing).
Ndelok relief siji wae wis nggawe mikir, lha iki relief e ewonan jumlah e (jumlahnya ribuan). Setiap sisi candi ana, nang lorong-lorong ana, nang undhak-undhakan yo ana (ada juga di tangga). Rasane koyo lagi diwenehi (diberi) buku komik raksasa tapi tanpa caption lan tanpa urutan nomer halaman. Kudu menerjemahkan dewe (sendiri), kudu nyambung-nyambungne (menyambung-nyambungkan) gambar siji karo gambar liyane. Angel, Rek! Angel tenan!
Terus, tata letak candine dewe (tata letak candinya sendiri). Ana candi induk, candi perwara, ana sing gede, ana sing cilik. Ana tingkatane sisan (ada tingkatannya juga). Aku munggah nang tingkat siji, oh ngene toh (oh begini toh). Munggah maneh tingkat loro, lho kok beda maneh (kok beda lagi). Munggah tekan ndhuwur (sampai atas), pemandangane pancen jos gandhos (pemandangannya memang top markotop), tapi tetep wae (tetap saja), pas mudhun (pas turun) rasane koyo lagi tersesat nang labirin watu. Dalane kok muter-muter (jalannya kok berputar-putar), kok yo bali nang kene maneh (kok ya kembali ke sini lagi).
Akhire aku mulai mikir, iki jane candi digawe nggo opo toh (ini sebenarnya candi dibuat untuk apa sih)? Mung nggo sembahyang wae? Kok yo ruwet men (kok ya rumit sekali)? Opo jaman biyen wong-wong kuwi pinter-pinter banget yo, iso langsung ngerti (bisa langsung mengerti) maksude kabeh iki (maksud semua ini)? Opo pancen sengaja digawe (memang sengaja dibuat) ben (supaya) sing teko (yang datang) mikir keras?
Ndelok watu-watu sing wis pecah, sing wis ra komplit maneh (tidak komplit lagi), nambah kesan koyo puzzle sing kepingane ilang. Ana pondasi ne, tapi ndhuwure wis ra ono (atasnya sudah tidak ada). Ana ukiran sing wis ra utuh. Sejarah e koyo terpotong-potong. Kudu mbayangne (harus membayangkan) dewe, jaman biyen wujude piye (bentuknya bagaimana). Kudu rekonstruksi nang njero sirah (di dalam kepala).
Kadang, aku mung mandeg (berhenti) nang salah siji pojokan, njagong (duduk), nyawang (memandang) watu-watu kuno kuwi. Ngrasakne angine (merasakan anginnya), ngrungokne swara manuk (mendengarkan suara burung). Nang kahanan sing koyo ngene (dalam keadaan yang seperti ini), kebingungan kuwi rodok luntur (agak luntur). Gantian sing teko (bergantian yang datang) kuwi rasa kagum lan gumun (awe dan heran). Kagum karo skill mbangun lan ngukir e (skill membangun dan mengukirnya). Gumun karo dedikasi ne (dedikasinya) nggawe bangunan semegah iki (membuat bangunan semegah ini).
Mungkin, kebingungan kuwi pancen bagian soko pengalaman ne (memang bagian dari pengalamannya). Candi-candi iki dudu (bukan) buku cerita sing gampang diwoco (mudah dibaca). Iki artefak sejarah, budaya, lan spiritual sing butuh usaha luwih (butuh usaha lebih) nggo ngerteni (untuk mengerti). Butuh sabda pandhita ratu, butuh riset, butuh takon-takon (bertanya-tanya) karo sing luwih ngerti (dengan yang lebih mengerti), utowo paling ora (atau paling tidak) gelem merenung lan merasakan.
Dadi, Rek, pas kowe mengko (pas kamu nanti) utowo wis tau (atau sudah pernah) dolan nang candi sing gede, ojo kaget nek (jangan kaget kalau) rasane rodo bingung. Kui normal. Kui tandane (itu tandanya) kowe lagi ngadepi (menghadapi) sesuatu sing luwih gede lan luwih njero (lebih besar dan lebih dalam) soko sekedar tumpukan watu.
Akhire, aku metu soko komplek candi kuwi (keluar dari komplek candi itu) dengan sirah sing isih rodok mumet (dengan kepala yang masih agak pusing) tapi ati sing marem (hati yang puas). Marem mergo wis ndelok (puas karena sudah melihat) keindahan lan kehebatan masa lalu, sanajan (meskipun) ra iso ngerteni kabeh (tidak bisa mengerti semua).
Dadi, iki candi opo puzzle, Rek? Jawabane loro-lorone (jawabannya dua-duanya). Iki candi, tapi sekaligus puzzle sing nunggu dipecahne (yang menunggu dipecahkan). Lan seru ne (keseruannya) yo nang kono kuwi (ya di situ itu). Nggawe penasaran, nggawe pengen sinau luwih akeh (membuat ingin belajar lebih banyak).