Saben dina, awake dhewe mesti nganggo sepatu utawa sandal nalika metu saka omah. Wis dadi kebiasaan, malah dadi kebutuhan pokok. Nanging, tau ora sih mikir, jaman mbiyen, simbah-simbah utawa leluhur kita ing tanah Jawa iki wis langsung nganggo sepatu? Yen ndelok potret-potret kuna utawa krungu cerita, ketoke kok akeh sing isih nyeker, alias mlaku tanpa alas kaki. Lha, terus kapan sejatine wong Jawa kuwi wiwit kenal lan nganggo sepatu? Perjalanan saka nyeker nganti ‘bersepatu’ iki duwe crita dhewe sing menarik.
Nyeker: Kebiasaan Leluhur sing Prasaja
Coba bayangke urip ing jaman biyen, nalika dalan-dalan durung diaspal kabeh, alas isih jembar, lan urip luwih nyawiji karo alam. Kanggo wong Jawa jaman semana, mlaku nyeker kuwi dudu perkara aneh utawa melarat. Kuwi wis dadi pakulinan, cara urip sing lumrah.
Nyeker duwe sawetara alasan logis lan praktis. Kapisan, iklim tropis Jawa sing anget lan lembab. Mlaku tanpa alas kaki luwih adem lan ora ribet. Kapindho, mayoritas masyarakat urip saka tetanen. Mlaku ing sawah, ing galengan, utawa ing kebon luwih kepenak lan ora ngrusak tanduran yen nyeker. Lumpur lan lemah gampang diresiki. Ketiga, alas kaki modern kaya sepatu kulit utawa karet durung ana utawa langka banget. Yen ana, regane larang lan mung wong tartamtu wae sing duwe.
Sanajan nyeker umum, ora ateges ora ana alas kaki babar blas. Masyarakat Jawa jaman biyen uga kenal karo alas kaki sing prasaja banget, kayata selop (semacam sandal tanpa tali belakang) utawa terompah (alas kaki saka kayu). Nanging, iki biasane dienggo ing kahanan tartamtu, contone ing njero omah, pas adus, utawa kanggo acara sing luwih resmi tinimbang kegiatan saben dina ing sawah utawa pasar. Mlaku dolan utawa silaturahmi menyang tangga teparo, utawa malah menyang pasar sing cedhak, isih lumrah wae yen nyeker. Ana rasa nyawiji karo lemah, krasa adhem ing dlamakan, sing mungkin saiki wis ilang.
Teka-tekane Sepatu ‘Londo’
Lha, sepatu sing wujudé kaya sing saiki kita kenal, biasane duwe tali utawa klep, nutupi kabeh sikil nganti mata kaki utawa sakngisore, kuwi teka bebarengan karo tekane bangsa Eropa, utamane Walanda, ing abad kaping 17. Wong-wong Walanda, kanthi kabudayan lan iklim saka negarane sing beda adoh karo Jawa, wis biasa nganggo sepatu kanggo nglindhungi sikil lan minangka bagéan saka busana (pakaian) keseharian lan resmi.
Nalika Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) utawa Kompeni Walanda wiwit nguwasani perdagangan lan mbangun pos-pos dagang ing Jawa, wong-wong Walanda iki mesthi nganggo sepatu. Sepatu-sepatu kulit sing kandel, boots, utawa sepatu formal liyane dadi ciri khas busana para meneer lan mevrouw Walanda.
Sapa sing pisanan ndeleng lan kenal karo sepatu iki? Mesthi wae wong-wong Jawa sing duwe interaksi langsung karo para Walanda. Iki kalebu:
-
- Para Penguasa Lokal utawa Priyayi: Raja, bupati, punggawa kraton, lan pejabat-pejabat pribumi sing kerjo utawa duwe urusan karo Kompeni utawa pamaréntah kolonial. Dheweke kerep ketemu karo Walanda ing acara resmi utawa ing kantor-kantor pamaréntahan.
- Wong-wong sing Nyambut Gawe ing Kompeni/Walanda: Buruh, juru tulis, penerjemah, utawa pembantu sing kerja ing lingkungan Walanda.
